Het Esperantoalfabet bevat enkele karakters die in bijna geen andere talen voorkomen: Ĉ, ĉ, Ĝ, ĝ, Ĥ, ĥ, Ĵ, ĵ, Ŝ, ŝ, Ŭ, ŭ. Dat kan wel eens lastig zijn bij het typen van Esperanto-teksten, zoals bijvoorbeeld bij het versturen van e-mail. Toen Zamenhof in 1887 Esperanto lanceerde, had hij er uiteraard geen idee van dat er computers zouden komen. Voor het gebruik van typemachines en voor het drukken van boeken stelde hij de h-methode voor. Dat houdt in dat je hoedjesletters vervangt door de letter plus ‘h’. ‘ĉ’ schrijf je dan als ‘ch’. Het woord ‘ĉirkauaĵo’ kan geschreven worden als ‘chirkauajho’. Het boogje boven de u (ŭ) wordt hierbij achterwege gelaten.
In de loop van de jaren is op Internet het gebruik van de x-methode ingeburgerd geraakt. Men vervangt daarbij de hoedjesletters door de letter plus ‘ x’. Het woord ‘ĉirkauaĵo’ wordt dan geschreven als ‘cxirkauxajxo’. Het voordeel van de x-methode is, dat een tekst met x-en sneller kan worden omgezet naar tekst met hoedjes.
Zowel de h-methode als x-methode worden nog steeds gebruikt. Er is niets mis mee. Maar ondertussen kunnen op de meeste systemen ook de hoedjesletters worden geschreven. Het kan wel voorkomen dat je een lettertype gebruikt welke geen Esperanto-letters bevat. Kies dan een ander lettertype dat er op lijkt.
Besturingssystemen
In Microsoft Windows
In Windows wordt Tajpi veel gebruikt.
Typen met Tajpi
Voor Microsoft Windows is het gebruik van Tajpi erg handig. Je downloadt het programmatje van de site
https://pliejo.komputeko.net/tajpi-nederlands en installeert het eenvoudig op de pc. De app vind je vervolgens terug in de taakbalk. Wil je even geen Esperanto-letters typen, dan kun je de app uitzetten door 2 keer op de tegel te klikken.
Typen met Tajpi is eenvoudig. Typen doe je door de letter te typen, gevolgd door een ‘h’ of een ‘x’. Als je deletters met andere toetscombinaties wilt typen, kun je dat ook instellen.
De app wordt regelmatig bijgewerkt en werkt ook op Windows 11.
Op een Android telefoon
Op een Android telefoon kun je het Microsoft Swiftkey-toetsenbord installeren.
Microsoft Swiftkey-toetsenbord
De Esperanto letters type je op het SwiftKey toetsenbord door de letter even iets langer ingedrukt te houden, waarna de Esperanto letter tevoorschijn komt.
In de Android Play Store kun je SwiftKey installeren. Bij de (toetsen-)bordinstellingen vind je vervolgens “Instellingen Microsoft SwiftKey. Onder het kopje “Meertalig” kun je Esperanto toevoegen als taal.
Programma’s die Esperanto ondersteunen
Naast het kunnen typen in Esperanto is het ook leuk wanneer de programma’s waarmee je werkt in het Esperanto zijn. Een goed voorbeeld daarvan is FireFox.
Firefox
De webbrowser Firefox ondersteunt Esperanto. Onder Instellingen, categorie Algemeen, kun je bij de kopje Taal Esperanto toevoegen als taal. Direct hierna wordt de tekst van de Browser Esperanto.
Onder Instellingen kun je bij Extenties & Thema’s allerlei apps vinden die voor het gebruik van Esperanto gemaakt zijn of de taal ondersteunen. Voorbeelden daarvan zijn het woordenboek “Esperanto Vortaro” en “Ektajpu”, waarmee je Esperanto-letters kunt typen door een x achter de letter te zetten.
Firefox is gratis te gebruiken. In het Esperanto wordt het ook wel ‘Fajrovulpo’ genoemd.
Linux
Onder Linux kun je op 2 manieren Esperanto letters typen:
- Er is ook een soort programma als Tajpi: IBUS!
Het programma is te vinden in het softwarecentrum van bijna alle Linux-distributies, zoals Ubuntu, Kubuntu, Suse, Fedora en Debian.
IBus is een intelligente invoerbus voor Linux/Unix. Je kunt hier op verschillende manieren Esperantoletters maken. Omdat UTF-8 sinds het jaar 2000 standaard is, hoef je in de programma’s niets te veranderen. IBUS! is vaak al standaard geïnstalleerd. Klik op de foto’s voor de instellingen.
Klik op “Systeem” → “Voorkeuren” en ga naar “Ibus-voorkeuren”.
De eerste keer vraagt het programma of het gestart moet worden. Bevestig dat.
Op het tabblad “Algemeen” staat hoe je de sneltoets kan in- of uitschakelen: Control+spatiebalk.
Op het tabblad “Invoermethode” klik je op “Kies een invoermethode”.
Ga naar Esperanto en kies b.v. “Esperanto – x-sistemo”.
Klik op [Toevoegen].
Nu kun je het systeem gebruiken door bijvoorbeeld cx te typen: er komt automatisch een ĉ. - Sinds een aantal jaren is het nog makkelijker geworden om Esperantoletters te maken en kan je het bovenstaande overslaan. Het staat al ingesteld en is slechts een kwestie van 2 vinkjes zetten. Zie foto.
Ga naar instellingen en klik op [Toetsenboord opties instellen] en vink “Esperantoletters toevoegen” aan.
Nu kan je met de rechter ALT-toets ingedrukt te houden de gewenste letters maken.
Dus ALT+c geeft: ĉ. enz.
Het Linux-besturingssysteem is bijna helemaal vertaald in het Esperanto en is gratis te krijgen. Dus niet alleen een enkel programma, maar de gehele omgeving. Klik op de foto’s.
Op een Apple computer
Op een computer met MacOS kun je gebruik maken van het “ABC – Uitgebreid” toetsenbord. Om dit in te stellen, open je de systeemvoorkeuren en kies je “Toetsenbord” uit de linker kolom. Dan klik je op de “Wijzig…” knop. Er opent een nieuw venster met links onderin een klein plusje. Klik daarop, en je ziet een lange lijst talen. Kies Engels, en daarna “ABC – Uitgebreid”. Bevestig de keuze door op “Voeg toe” te klikken. In principe kun je daarna de Nederlandse toetsenbord-indeling weghalen, of je kunt ervoor kiezen om telkens te wisselen van toetsenbord-indeling (rechtsboven in de menu-balk).
Hoe werkt het typen zelf? Als je de alt-toets ingedrukt houdt en een “6” typt, verschijnt er een dakje in een geel vlak. Typ daarna de letter waar het dakje op moet komen. De “Ŭ” heeft uiteraard een boogje; in plaats van alt-6 typ je hier alt-b (en dan een “u”).
Nederlands typen is grotendeels hetzelfde. Letters als “ä ë ï ö ü” typ je nog steeds met alt-u, “á é í ó ú” blijft alt-e, en “à è ì ò ù” blijft alt-`. De zeldzame keren dat je “â ê î ô û” moet typen zijn wel anders: dat was alt-i met het Nederlandse toetsenbord, maar is nu dus alt-6. Ook het €uro-teken is anders. In plaats van alt-2 moet je nu de hoofdletter-toets erbij doen, dus alt-shift-2.
Op een iPhone van Apple
Ga naar de App-store en zoek naar “Esperanto keyboard”. Open die app.
Ga dan naar “Instellingen”. Kies “Algemeen” > “Toetsenbord” > “Toetsenborden” en klik op “Voeg toetsenbord toe”. Je ziet dan bij “Toetsenborden van derden” de knop “Esperanto keyboard”.
Vanaf dan kun je in elke app Esperanto typen met het wereldbolletje links onderin. Als je de wereldbol lang indrukt, zie je een menu waarin je “Esperanto” kunt kiezen. Kort aanraken van de wereldbol laat je rouleren tussen de verschillende toetsenborden; in de spatiebalk zie je heel even de naam van het actieve toetsenbord verschijnen.
Om de accent-letters te typen, kies je eerst de toets met het dakje, rechts van de spatiebalk. Daarna typ je een C, G, H, J, S of U.
