La Esperanto-alfabeto enhavas kelkajn signojn, kiuj apenaŭ ekzistas en aliaj lingvoj: Ĉ, ĉ, Ĝ, ĝ, Ĥ, ĥ, Ĵ, ĵ, Ŝ, ŝ, Ŭ kaj ŭ. Tio povas esti malfacila dum tajpado de Esperanto-tekstoj, ekzemple ĉe sendado de retpoŝtoj. Kiam Zamenhof lanĉis Esperanton en 1887, li kompreneble ne sciis, ke iam ekzistos komputiloj. Por uzado de tajpiloj kaj presado de libroj, li proponis la h-metodon. Tio signifas, ke oni anstataŭigas la literojn kun ĉapelo per la litero kaj ‘h’. Ekzemple, ‘ĉ’ iĝas ‘ch’. La vorto ‘ĉirkaŭaĵo’ povas esti skribita kiel ‘chirkauajho’. La hoketo super la u (ŭ) estas tiam preterlasita.
Dum la jaroj sur la interreto la uzo de la x-metodo fariĝis kutima. Oni anstataŭigas la ĉapelitajn literojn per la litero kaj ‘x’. La vorto ‘ĉirkaŭaĵo’ estas skribita kiel ‘cxirkauxajxo’. La avantaĝo de la x-metodo estas, ke teksto kun x-oj povas esti pli rapide konvertita al teksto kun ĉapeloj.
Kaj la h-metodo kaj la x-metodo estas ankoraŭ uzataj. Estas nenio kontraŭ tio. Sed nuntempe sur plej multaj sistemoj ankaŭ eblas tajpi la ĉapelajn literojn. Tamen povas okazi, ke vi uzas tiparon, kiu ne enhavas Esperanto-literojn. Tiam elektu alian tiparon, kiu similas al ĝi.
Operaciumoj
En Microsoft Windows
En Windows oni ofte uzas Tajpi.
Tajpi per Tajpi
Por Microsoft Windows la uzo de Tajpi estas tre facila. Vi elŝutas la programeton de la retejo https://pliejo.komputeko.net/tajpi-nederlands
kaj facile instalas ĝin sur la komputilo. Poste vi trovas la programon en la taskopleto. Se vi ne volas tajpi Esperanto-literojn, vi povas malŝalti la programon per dufoje klaki sur la kahelo.
Tajpi per Tajpi estas simple. Vi tajpas la literon kaj sekvigas ĝin per ‘h’ aŭ ‘x’. Se vi volas tajpi literojn per aliaj klavokombinoj, vi povas ankaŭ agordi tion.
La aplikaĵo estas regule ĝisdatigata kaj funkcias ankaŭ sur Windows 11.
Sur Android-telefono
Sur Android-telefono vi povas instali la klavaron Microsoft Swiftkey.
Microsoft Swiftkey-klavaro
Vi tajpas la Esperanto-literojn sur la SwiftKey-klavaro, tenante la literon iom pli longe premita, post kio la Esperanto-litero aperas.
En la Android Play Store vi povas instali SwiftKey. En la klavaragordoj vi trovas “Agordoj de Microsoft SwiftKey” (Instellingen Microsoft SwiftKey). Sub la sekcio “Plurlingva” (Meertalig) vi povas aldoni Esperanton kiel lingvon.
Programoj, kiuj subtenas Esperanton.
Aldone al la eblo tajpi en Esperanto estas ankaŭ agrable se la programoj, kiujn vi uzas, estus en Esperanto. Bona ekzemplo de tio estas Firefox.
Firefox
La retumilo Firefox subtenas Esperanton. Sub Agordoj (Instellingen), kategorio Ĉefaj (Algemeen), vi povas aldoni Esperanton kiel lingvon sub la sekcio “Lingvo” (Taal). Tuj poste la teksto de la retumilo estos en Esperanto.
Sub Agordoj vi povas trovi diversajn aplikaĵojn sub “Etendaĵoj kaj etosoj”, kiuj estas kreitaj por uzi Esperanton aŭ subteni la lingvon. Ekzemploj de tio estas la vortaro “Esperanto Vortaro” kaj “Ektajpu”, per kiu vi povas tajpi Esperantajn literojn metante x malantaŭ la litero.
Oni povas uzi Firefox senpage. En Esperanto ĝi ankaŭ estas nomata “Fajrovulpo.”
Linux
Sur Linukso vi povas tajpi Esperanto-literojn laŭ du manieroj.
- Estas ankaŭ programo simila al Tajpi: IBUS!
Vi povas trovi la programon en la programarejo de preskaŭ ĉiuj Linukso-distribuoj, kiel Ubuntu, Kubuntu, Suse, Fedora kaj Debian.
IBus estas inteligenta enigilo por Linukso/Unikso. Vi povas tajpi Esperantajn literojn per diversaj metodoj. Ĉar UTF-8 estas norma ekde la jaro 2000, vi ne devas ŝanĝi ion en la programoj. IBUS! ofte estas jam antaŭinstalita.
Klaku sur la fotoj por la agordoj.
Klaku sur “Sistemo” (Systeem)→ “Preferoj” (Voorkeuren) kaj iru al “Ibus-preferoj” (Ibus-voorkeuren).
La unuan fojon la programo demandas, ĉu ĝi devas starti. Konfirmu tion.
En la langeto “Ĝenerala” (Algemeen), estas montrite kiel vi povas ŝalti aŭ malŝalti la rapidklavon: Control+spaceto.
En la langeto “Eniga metodo” (Invoermethode), klaku sur “Elekti enigmetodon” (Kies een invoermethode).
Iru al Esperanto kaj elektu ekz. “Esperanton – x-sistemo”.
Klaku sur [Aldoni] (Toevoegen).
Nun vi povas uzi la sistemon, ekzemple per tajpado de cx aŭtomate aperas ĉ. - Ekde kelkaj jaroj fariĝis ankoraŭ pli facile krei Esperanto-literojn, kaj vi povas preterlasi la supre menciitan. Ĝi estas jam agordita kaj temas nur pri du etaj agordoj. Vidu la bildon.
Iru al “agordoj”(Instellingen) kaj klaku sur [Agordi klavarajn opciojn] (Toetsenbordopties instellen).
Marku “Aldoni Esperanto-literojn” (Esperantoletters toevoegen).
Nun vi povas krei la deziratajn literojn tenante premita la dekstran ALT-klavon. Do ALT+c donas: ĉ. ktp.
La Linuksa operaciumo estas preskaŭ tute tradukita al Esperanto kaj estas senpage disponebla. Do ne nur unu programo, sed la tuta medio. Klaku sur la fotojn.
Sur Apple-komputilo
Sur komputilo kun MacOS vi povas uzi la klavaron “ABC – Pliampleksigita” (ABC – Uitgebreid).
Por agordi tion, malfermu la sistempreferojn kaj elektu “Klavaro” (Toetsenbord) el la maldekstra kolumno.
Klaku la butonon [Ŝanĝi…] (Wijzig…). Malfermiĝos nova fenestro kun maldekstre malsupre malgranda pluso.
Klaku ĝin, kaj vi vidos longan liston de lingvoj. Elektu la anglan, kaj poste “ABC – Pliampleksigita”. Konfirmu la elekton klakante “Aldoni” (Voeg toe). Poste vi ankaŭ povas forigi la nederlandan klavaran aranĝon, aŭ vi povas elekti ŝanĝi inter klavaraj aranĝoj (dekstre supre en la menuo-drinkejo).
Por tajpi vi sekvu ĉi tiujn paŝojn:
Kiam vi tenas premita la alt-klavon kaj tajpas “6”, aperas ĉapelo en flava kampo. Poste vi tajpu la literon, kiun vi volas meti sub la ĉapelon. La “Ŭ” havas “luneton” anstataŭ ĉapelon; anstataŭ alt-6, vi tajpas alt-b (kaj sekve “u”).
Tajpi nederlande estas plejparte la sama. Literoj kiel “ä ë ï ö ü” vi ankoraŭ tajpas per alt-u, “á é í ó ú” restas alt-e, kaj “à è ì ò ù” restas alt-`. La maloftaj fojoj kiam vi bezonas tajpi “â ê î ô û” estas malsamaj: tio estis alt-i kun la Nederlanda klavaro, sed nun estas alt-6. Ankaŭ la €uro-simbolo estas malsama. Anstataŭ alt-2, vi nun devas premi ankaŭ la majuskloklavon, do alt-shift-2.
Sur iPhone de Apple
Iru al la App-vendejo (App-store) kaj serĉu ‘Esperanto keyboard’. Malfermu tiun programon.
Iru poste al “Agordoj”.
Elektu “Ĝenerala” (Algemeen) > “Klavaro” (Toetsenbord) > “Klavaroj” (Toetsenborden) kaj klaku sur “Aldoni klavaron” (Voeg toetsenbord toe).
Sub “Klavaroj de eksteraj liverantoj” (Toetsenborden van derden) vi vidos butonon “Esperanto keyboard”.
Ekde tiam vi povas tajpi Esperante en ĉiu aplikaĵo per la globeto malsupre maldekstre en la ekrano. Se vi longe premas la globeton, vi vidos menuon, kie vi povas elekti “Esperanton”. Mallonge tuŝi la globeton permesas ŝanĝi inter diversaj klavaroj; en la spacstango vi mallonge vidos aperi la nomon de la aktiva klavaro.
Por tajpi la akcentitajn literojn, unue elektu la klavon kun la kromdako, dekstre de la spacstango. Poste tajpu C, G, H, J, S aŭ U.
